Helenistik Dönem’de, MÖ 3. yüzyılın ilk yarısında Seleukos’un oğlu 1. Anthiokhos Soter tarafından Karia Bölgesi’nin kuzeyinde kurulmuş olan Nysa, Megosis-Aydın Dağları’nın güney eteğinde, Büyük Menderes Nehri’nin kuzeyindeki bereketli havzada, günümüz Aydın’ın Sultanhisar ilçesinde yer alır. Geç Helenistik Dönem’den itibaren var olan ana ticaret yolu güzergâhı üzerinde bulunan antik kent, özellikle Roma Dönemi’nde gelişmiş bir kent haline gelmiştir. Gençliğinde Nysa’da eğitim alan ünlü coğrafyacı Strabon (MÖ 64 – MS 21) ile Bizanslı tarihçi Stephanos Byzantios’un (MS 6. yüzyıl) anlattıklarından edinilen bilgiye göre Nysa ilk olarak Athymbra ismiyle kurulmuştur.
Türkiye İş Bankası, Nysa’da Prof. Dr. Serdar Hakan Öztaner başkanlığında yürütülen kazı ve restorasyon çalışmalarına 2019 yılından bu yana desteklemektedir. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları tarafından Ankara Üniversitesi’nin 30 yılı aşkın süredir Nysa’da yürütmekte olduğu arkeolojik araştırmaların sonuçlarını içeren “Çift Yakalı Kent NYSA” kitabı S. H. Öztaner’in editörlüğünde 2022 yılında yayımlanmıştır.
Antik dönemin önemli bir eğitim ve kültür kenti olduğu anlaşılan Nysa’da, eğitim amaçlı kullanılan Gymnasium ile Anadolu’nun iyi korunan örneklerinden biri olan Nysa Kütüphanesi dikkat çeken yapılar arasında bulunmaktadır. Kentin topografyaya uyumlu bir şekilde, sel sularının derinleştirdiği vadiye inşa edilmiş yapıları, tiyatrosu, stadionu, tüneli ve 3 köprüsü, Roma mimarisi ve mühendisliğinin güzel örnekleri arasında yer almaktadır. Antik kentte açığa çıkarılan yapıların çoğunluğu, Roma ve Geç Roma – Bizans Dönemi’ne aittir. Strabon’un da sözünü ettiği yapılardan olan batı yakadaki Gymnasium, Tiyatro ve Stadion ile doğu yakadaki Agora ve Gerontikon’un (Yaşlılar Meclisi) Geç Helenistik – Erken Roma Dönemi orijinli yapılar olduğu düşünülmektedir.
