Karia bölgesinin iç kesimlerinde, denizle iç bölgeleri birbirine bağlayan geçiş yolu üzerinde yer alan Stratonikeia Antik Kenti, Helenistik Dönem öncesinde Karialıların toplandığı bir merkez olarak biliniyor.

Stratonikeia’daki en eski buluntular, M.Ö. 3. yüzyıla kadar gidiyor. Kentte, 9 ayrı dönemi üst üste tabakalar halinde görmek mümkün oluyor. Antik Dönem ile Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi yapılarının olduğu, bastığınız iki taş arasında 2.200 yıllık tarih farkının görülebildiği nadir tarihi yerleşimlerden biri Stratonikeia. Kent, Antik Dönem kalıntıları arasında Osmanlı Dönemi’ne ait taş döşeli tarihi sokaklarda zaman tünelindeymiş gibi dolaşırken Erken Cumhuriyet Dönemi köy kahvelerinde molaların verilebildiği, yüzyıllık değerlerin korunduğu yaşayan bir bölge olarak öne çıkıyor.

Kentte bulunan mezarlar M.Ö. 3. yüzyıla ait olmakla birlikte, yazılı bilgiler ve yerleşime dair buluntular, M.Ö. 2. yüzyılın sonlarına aittir. Antik yazarlardan Herodotos, Strabon, Pausanias ve Bizanslı Stephanos’un aktardıkları da burada Helenistik Dönem öncesine ait bir yerleşmenin bulunduğunu doğruluyor. Kentin adı, M.Ö. 3. yüzyılın ikinci çeyreğinden itibaren Seleukos kralı I. Antiokhos tarafından, önce üvey annesi daha sonra ise eşi olan Stratonike adına değiştirildi. 

Antik kent içerisinde tiyatro, gymnasion, bouleuterion, kütüphane, sütunlu caddeler, hamam gibi Helenistik ve Roma dönemi yapılarının yanı sıra kilise, evler, yollar ve kemerli yapılar vb. Bizans Dönemi eserleri ile Türk Dönemi’ne ait hamam, cami, dükkânlar, çeşmeler ve köy meydanları ile taş döşeli yollar iç içe bulunuyor.

Kentte, Türkiye İş Bankası’nın 2021 yılından bu yana sağladığı destek ile yapılan kazılar sonucunda kütüphane olduğu anlaşılan yapının, Antik dönemin en büyük kütüphanelerinden biri olduğu düşünülüyor. Büyüklüğünün dışında şimdilik Anadolu’da bu plan tipinde inşa edilen tek örnek durumunda. Stratonikeia Kütüphane yapısı ve çevresinde devam eden çalışmalar neticesinde okuma salonu, kütüphane avlusu, batı, doğu ve kuzey portikleri, yan mekânlar ile zemin döşeme mozaikleri ortaya çıkarıldı. Gelecekte burada yapılacak restorasyonlar ile avlu bölümünün sütunlarının ayağa kaldırılması planlanıyor. 

Kazı Başkanı Prof. Dr. Bilal Söğüt tarafından kaleme alınan ‘’Stratonikeia – Antik Dönemlerden Günümüze” başlıklı kitap 2024 yıllarında Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları tarafından yayınlandı.